ความเสี่ยงต่อการทุจริตในปัญหาการบุกรุกทรัพยากรป่าไม้ กรณีป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ริม พื้นที่ม่อนแจ่ม อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่

ปัญหาการบุกรุกพื้นที่ป่าในหลายพื้นที่ของประเทศไทยเกิดจากความขัดแย้งระหว่างการยืนยันกรรมสิทธิ์การใช้ที่ดินของชาวบ้านและการจัดการพื้นที่สาธารณะของรัฐ ซึ่งยังไม่สามารถแก้ไขได้ ทำให้ปัญหายังคงยืดเยื้อ เช่น กรณีป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ริม พื้นที่ม่อนแจ่ม อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่

ทั้งนี้ ยังมีปัญหาการบุกรุกพื้นที่ป่าจากนักการเมืองท้องถิ่นและผู้มีอิทธิพล ซึ่งการเกิดปัญหานี้มักเกี่ยวพันกับการสนับสนุนหรือความละเว้นในการบังคับใช้กฎหมายจากหน่วยงานรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ ทำให้ความพยายามในการป้องกันการบุกรุกป่าเป็นไปได้ยาก จากสาเหตุดังกล่าว จึงนำมาสู่วัตถุประสงค์ของการศึกษาในครั้งนี้ คือ

1. เพื่อศึกษากระบวนการดำเนินงานในการป้องกันและแก้ไขปัญหาการบุกรุกพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ ตามมติคณะคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2541 และวันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2542

2. เพื่อวิเคราะห์ความเสี่ยงต่อการทุจริต ในกระบวนการการบุกรุกพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ

3. เพื่อศึกษาการมีส่วนร่วมภาคประชาชนในการป้องกันและแก้ไขปัญหาการบุกรุกป่าสงวนแห่งชาติ

4. เพื่อให้ข้อเสนอแนะแนวทางต่อสำนักงาน ป.ป.ช. ในการป้องกันและแก้ไขปัญหาความเสี่ยงต่อการทุจริตในการบุกรุกป่าสงวนแห่งชาติ

ผลการศึกษา พบว่า สำนักจัดการทรัพยากรป่าไม้ที่ 1 (เชียงใหม่) ได้ทำการพิสูจน์สิทธิ จากการสำรวจในพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติที่มีประชาชนครอบครองอาศัยและทำกินอยู่แล้ว และขึ้นทะเบียนบุคคลที่ครอบครองไว้ เพื่อให้มีการคุ้มครองสิทธิชั่วคราว ซึ่งจะทำให้ประชาชนที่ใช้งานพื้นที่ไม่ถูกจับกุมดำเนินคดีจนกว่าจะได้รับการพิสูจน์สิทธิ แต่ยังพบว่ามีปัญหาความขัดแย้งที่เกิดจากความไม่ชัดเจนในการกำหนดแนวเขตการใช้พื้นที่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติที่จำเป็นต้องได้รับการแก้ไขปัญหาจากภาครัฐ

ขณะที่ประเด็นด้านความเสี่ยงต่อการทุจริตในการบุกรุกพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ (พื้นที่ม่อนแจ่ม) พบว่า สัมพันธ์กับการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิทธิการใช้ที่ดินของชุมชนท้องถิ่นที่ยังมีความไม่ชัดเจนในกฎระเบียบและการบังคับใช้กฎหมาย อาจทำให้เกิดโอกาสในการทุจริต เช่น การละเว้นจากเจ้าหน้าที่รัฐที่มีอำนาจ รวมถึงการสนับสนุนจากนักการเมืองท้องถิ่นและผู้มีอิทธิพลที่แสวงหาผลประโยชน์จากการบุกรุก การขาดความโปร่งใสในกระบวนการตัดสินใจและการอนุญาตทำให้การบุกรุกพื้นที่ป่าเกิดขึ้นได้ง่ายขึ้น จึงจำเป็นต้องมีการเสริมสร้างมาตรการตรวจสอบและการมีส่วนร่วมของประชาชนในการป้องกันการทุจริตและการบุกรุกที่ดินเพื่อรักษาทรัพยากรธรรมชาติให้ยั่งยืน

สรุปประเด็นสำคัญของงานวิจัย

• ผลการศึกษา พบว่า ความเสี่ยงต่อการทุจริตในการบุกรุกพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ (พื้นที่ม่อนแจ่ม) มีด้วยกัน 4 ประเด็น คือ 1. การเปลี่ยนแปลงรายชื่อในเอกสารต้นขั้วใบรับรองการแจ้งการครอบครองที่ดิน 2. การทุจริตงบประมาณของรัฐในการสำรวจพื้นที่ 3. การปฏิบัติหน้าที่หรือละเว้นการปฏิบัติหน้าที่โดยมิชอบของเจ้าหน้าที่รัฐ และ 4. การมีผลประโยชน์ร่วมกันของเจ้าหน้าที่และนายทุนที่ทำการบุกรุกป่า

• ผลการศึกษา พบว่า การมีส่วนร่วมของประชาชนพื้นที่ม่อนแจ่มในการป้องกันการบุกรุกป่าสงวนแห่งชาติอาจเกิดขึ้นได้ยาก เนื่องจากปัญหาความไม่ชัดเจนในสิทธิครอบครองที่ดินระหว่างชาวบ้านกับหน่วยงานของรัฐ อย่างไรก็ดี การมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่นมีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์ทรัพยากร โดยชุมชนสามารถเฝ้าระวังและรายงานการบุกรุกป่าได้ จึงควรสนับสนุนให้ชุมชนท้องถิ่นมีบทบาทสำคัญในการเฝ้าระวัง โดยการสนับสนุนจากหน่วยงานรัฐในการส่งเสริมให้ประชาชนในพื้นที่เข้าร่วมกิจกรรมการจัดการป่าไม้และมีการชี้แจงเรื่องสิทธิการใช้ที่ดินที่เหมาะสม รวมถึงให้ข้อมูลและช่วยเหลือด้านกฎหมายซึ่งจะสามารถเพิ่มพูนความเข้มแข็งในการป้องกันการบุกรุกป่า นอกจากนี้ ความร่วมมือระหว่างชุมชนและหน่วยงานรัฐยังช่วยสร้างความมั่นใจในกระบวนการอนุรักษ์และการใช้ที่ดินอย่างยั่งยืน

สรุปข้อเสนอแนะจากงานวิจัย