โครงการประสานงานวิจัยและส่งเสริมศักยภาพเครือข่ายเพื่อสังคมไทยไร้คอร์รัปชัน

คอร์รัปชันเป็นปัญหาที่มีความซับซ้อนสูงมาก และมีรูปแบบที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละบริบท การออกแบบกระบวนการแก้ไขปัญหานี้อย่างมีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล จำเป็นจะต้องเข้าใจปัญหาอย่างลึกซึ้ง เข้าใจความแตกต่างของปัญหาจากมุมมองที่หลากหลาย และเข้าใจบริบทรอบด้านที่เป็นทั้งปัจจัยสนับสนุนและอุปสรรคต่อการแก้ไขปัญหานี้

ด้วยเหตุนี้ การประสานองค์ความรู้ทางวิชาการเข้ากับการปฏิบัติจริงด้วยกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม โดยการนำผลการวิจัยไปสู่การทดลองในพื้นที่จริง แล้วนำผลการปฏิบัติจริงกลับมาศึกษา เพื่อส่งมอบให้องค์กรที่ทำงานต่อต้านคอร์รัปชันไปขับเคลื่อนต่อเนื่อง และเผยแพร่องค์ความรู้สู่สาธารณะ เพื่อขยายผลกระทบทางสังคม ให้ความรู้ และกระตุ้นความเป็นพลเมืองตื่นรู้สู้โกงของคนไทย จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งในการเสริมสร้างศักยภาพให้แก่ระบบนิเวศน์ของการต่อต้านคอร์รัปชันไทย

งานวิจัยเรื่องนี้ จึงมีเป้าหมายเพื่อส่งเสริมศักยภาพการทำงานของนักวิจัยภายใต้เครือข่ายต่อต้านคอร์รัปชันได้อย่างเป็นระบบ โดยเฉพาะทีมนักวิจัยพื้นที่ในการออกแบบกลไกเฝ้าระวังการคอร์รัปชันร่วมกับประชาชนในพื้นที่จังหวัดน่าน แม่ฮ่องสอน นครราชสีมา สงขลา และกรุงเทพมหานคร รวมถึงถอดบทเรียนเพื่อสร้างองค์ความรู้ในการวิจัยด้านการต่อต้านคอร์รัปชันอย่างมีส่วนร่วมที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในบริบทพื้นที่อื่น ๆ ของประเทศไทยได้

สรุปประเด็นจากงานวิจัย

• งานวิจัยเรื่องนี้ ได้วิเคราะห์และถอดบทเรียนการต่อต้านคอร์รัปชันของทั้ง 3 พื้นที่ ได้แก่ กรุงเทพฯ น่าน และนครราชสีมา พบว่าปัญหาคอร์รัปชันในแต่ละพื้นที่ เป็นปัญหาที่มีความซับซ้อนสูงมาก และมีรูปแบบที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละบริบท การออกแบบกระบวนการแก้ไขปัญหาคอร์รัปชันอย่างมีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล จำเป็นจะต้องเข้าใจปัญหาอย่างลึกซึ้ง เข้าใจความแตกต่างของปัญหาจากมุมมองที่หลากหลาย และเข้าใจบริบทรอบด้านที่เป็นทั้งปัจจัยสนับสนุนและอุปสรรคต่อการแก้ไขปัญหานี้ เพื่อให้ทราบถึงจุดแข็งและจุดอ่อนที่สามารถนำไปเสริมพลัง (empowerment) ของคนในพื้นที่ต่อการพัฒนากลไกและเครื่องมือต่าง ๆ เพื่อขับเคลื่อนกลไกเฝ้าระวังการคอร์รัปชันในพื้นที่อย่างยั่งยืน
• งานวิจัยเรื่องนี้ ระบุว่าการริเริ่มต่อต้านคอร์รัปชันและการส่งเสริมธรรมาภิบาล ควรเริ่มจากการวิเคราะห์บริบทของแต่ละพื้นที่ เพื่อนำไปสู่การสร้างกลไกและส่งเสริมหลักธรรมาภิบาลที่ตอบโจทย์ความต้องการของคนในพื้นที่ โดยปัจจัยสำคัญที่ส่งผลต่อบริบทของแต่ละพื้นที่จากการศึกษา มีอยู่ด้วยกัน 3 ด้าน ได้เเก่ (1) ปัจจัยเชิงสถาบันโครงสร้าง (2) ความสัมพันธ์ทั้งภายในและภายนอกชุมชน ระหว่างชุมชน และบุคคลภายนอก (3) บรรทัดฐานทางสังคมและบรรทัดฐานส่วนบุคคล ซึ่งปัจจัยทั้งสามด้านนี้ ส่งผลต่อศักยภาพในการขับเคลื่อนงานในพื้นที่ โดยเฉพาะรูปแบบความสัมพันธ์ระหว่างประชาชนในพื้นที่ด้วยกันเอง และระหว่างหน่วยงานรัฐท้องถิ่นที่ใกล้ชิดกับประชาชน พบว่ารูปแบบของชุมชนชนบท ความสัมพันธ์ระหว่างชาวบ้านมีความสนิทสนมกัน แต่มีระยะห่างเชิงอำนาจกับหน่วยงานภาครัฐกว้างมาก ซึ่งแตกต่างจากชุมชนเมือง ที่มีความสัมพันธ์ระหว่างสมาชิกในชุมชนต่ำ มีความขัดแย้งสูง ส่งผลให้การออกแบบแนวทางการมีส่วนร่วมต่อต้านคอร์รัปชัน ต้องมีความแตกต่างกันไปตามศักยภาพ และข้อจำกัดของพื้นที่
• งานวิจัยเรื่องนี้ ได้วิเคราะห์หาปัจจัยส่งเสริมและอุปสรรคต่อการสร้างเสริมธรรมาภิบาล โดยพบว่าการส่งเสริมหลักธรรมาภิบาลที่มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลนั้น ไม่จำเป็นต้องริเริ่มโดยครอบคลุมหลักธรรมาภิบาลทุกข้อ หากแต่สามารถริเริ่มแนวทางปฏิบัติแค่บางข้อที่มีความเหมาะสมกับบริบทด้านต่าง ๆ ของพื้นที่ เพื่อสามารถต่อยอดไปหลักธรรมาภิบาลข้ออื่น ๆ ได้ โดยการส่งเสริมธรรมาภิบาลอาจจะต้องเริ่มจากการส่งเสริมที่ตอบโจทย์ปัญหาคอร์รัปชันในแต่ละบริบทพื้นที่ เช่น ชุมชนเมือง ชุมชนชนบท เป็นต้น ซึ่งอาจเป็นการส่งเสริมหลักธรรมาภิบาลแค่บางข้อที่ช่วยลดข้อจำกัด และเสริมสร้างศักยภาพได้ เช่น หลักการมีส่วนร่วม หลักการตรวจสอบ และเมื่อหลักธรรมาภิบาลข้อดังกล่าวมีความเข้มแข็งดีเเล้ว การส่งเสริมให้เกิดหลักธรรมาภิบาลข้ออื่น ๆ ก็จะทำได้ง่ายขึ้น แล้วจึงขยายไปสู่การส่งเสริมธรรมาภิบาล และการต่อต้านคอร์รัปชันที่กว้างออกไป