KRAC Hot News I ไฟฟ้าไทยแพง เพราะภาคพลังงานยังโปร่งใสไม่พอ

 

เมื่อก่อนเราอาจกล่าวได้ว่ามีเพียงแค่ “ปัจจัย 4” อาหาร ยา เครื่องนุ่งห่ม และที่อยู่อาศัย ก็เพียงพอต่อการดำรงชีวิตแล้ว แต่ความคิดที่ว่านั้น อาจดูล้าสมัยไป เพราะไฟฟ้าได้กลายเป็นปัจจัยที่ 5 ในชีวิตของหลาย ๆ คนไปแล้วเรียบร้อย

 

ลองนึกภาพวันที่ไฟฟ้าดับ หรือแบตโทรศัพท์หมดแล้วหาที่ชาร์จไม่ได้ ใครหลายคนคงรู้สึกกระวนกระวายใจ หรือถึงขั้นหงุดหงิด เพราะไม่ได้หยิบจับมือถือขึ้นมาเล่น ที่อาจจะแย่กว่านั้นคือลองคิดภาพวันที่อากาศร้อนระอุ แต่เราไม่สามารถใช้พัดลมหรือแอร์ได้ ความฉุนเฉียวคงเพิ่มเป็นอีกเท่าทวีคูณ

 

แต่ที่น่าสนใจก็คือ แม้ว่าไฟฟ้าจะกลายเป็นปัจจัยที่ 5 ในชีวิตประจำวันของใครหลายคน แต่เป็นที่น่ากังวลกว่าปัจจัยอื่น ๆ เพราะไฟฟ้าเป็นเพียงปัจจัยเดียวที่ราคาไม่ได้ขึ้นลงตามกลไกตลาด แต่ขึ้นลงตามการกำหนดราคาของภาครัฐ ซึ่งเราในฐานะประชาชนคนหนึ่งมีหน้าที่เพียงจ่ายเงินเท่านั้น และแทบไม่มีส่วนต่อกลไกราคาเหล่านี้เลย

 

เหตุผลที่เป็นเช่นนั้น เพราะโครงสร้างระบบไฟฟ้าของประเทศไทยมีความเสรีน้อย หรืออาจจะเรียกได้ว่า ระบบโครงสร้างพลังงานไฟฟ้าของไทยอยู่ในรูปแบบการผูกขาดก็คงไม่ผิดนัก เป็นกล่องดำที่คนในเท่านั้นที่รู้ ทั้งที่ใช้ทรัพยากรจากประชาชนทั้งประเทศ ฉะนั้นนอกจากเราไม่มีทางเลือกแล้ว เรายังเลือกไม่ได้อีกด้วย

 

ด้วยโครงสร้างที่ผูกขาดเช่นนี้ สิ่งที่เกิดขึ้นตามมาคือกลไกราคาไฟฟ้าที่พวกเราใช้กันในชีวิตประจำวันจึงอยู่ในมือของคนไม่กี่คนที่วางแผนการใช้พลังงานในภาพรวมของประเทศ ถ้าวางแผนดีและถูกต้อง พลังงานที่มีก็จะถูกใช้อย่างเกิดประสิทธิภาพ

 

แต่สมมติเกิดสถานการณ์ที่ตรงกันข้ามล่ะ เช่น เกิดการพยากรณ์การใช้พลังงานไฟฟ้าที่เกินจริง ระบบเศรษฐกิจคาดการณ์ว่าจะเติบโตมากแต่กลับชะลอตัว การคำนวณต้นทุนพลังงานที่อิงฐานข้อมูลเก่า หรือการเลือกใช้ทรัพยากรที่ใช้ผลิตไฟฟ้าที่ไม่มีส่วนผสมผสานที่ดี

 

ข้อผิดพลาดที่เกิดขึ้นนี้จะกลายสภาพมาเป็นต้นทุนราคาไฟฟ้าของเราทุกคนในทันที ในวันที่ต้นทุนทางพลังงานมีความผันผวนเนื่องจากโรงไฟฟ้าจำนวนมากของไทยใช้ทรัพยากรที่เกิดจากการนำเข้าจากต่างประเทศ

 

แล้วเราทำอะไรได้บ้างกับเรื่องเหล่านี้ คำตอบก็คือ “เราแทบจะทำอะไรไม่ได้เลย” นอกจากออกมากล่าวโทษรัฐบาลกับผู้ออกแบบแผนพลังงานไฟฟ้า เพราะว่าประเทศไทยไม่มีความเสรีของตลาดพลังงาน ผู้รับซื้อและผู้กระจายไฟฟ้าอยู่ในมือของรัฐเพียงฝ่ายเดียว

 

แน่นอนว่าในภาควิชาการมีการเสนอกันมาอย่างยาวนานถึงการเปิดเสรีในระบบไฟฟ้า ซึ่งมีงานวิจัยหลากหลายชิ้นรองรับถึงผลลัพธ์เชิงบวกจากการปฏิรูปโครงสร้างไฟฟ้าในภาพรวม โดยเฉพาะความสามารถในการเลือกใช้แหล่งที่มาของการผลิตไฟฟ้า การแข่งขันกันทางราคาของภาคเอกชน และที่สำคัญคือลดปัญหาความผิดพลาดในภาพรวมของการออกแบบนโยบาย

 

งานวิจัยจำนวนมากเกี่ยวกับการเปิดตลาดเสรีไฟฟ้าของยุโรป ​(Bello et al., 2016; da Silva & Cerqueira, 2017; Knittel & Roberts, 2005)​ สะท้อนตรงกันว่า ตลาดเสรีไฟฟ้ามีผลอย่างมากต่อการปรับตัวลงของราคาไฟฟ้าในระยะยาว แม้ว่าในช่วงเริ่มต้นของการปฏิรูปอาจเผชิญกับความผันผวนของราคาไฟฟ้าก็ตาม

 

ยิ่งไปกว่านั้นงานวิจัยของ Pablo Ponce และคณะ ​(Ponce et al., 2020)​ ยังชี้ให้เห็นถึงผลประโยชน์เพิ่มเติมของการเปิดเสรีไฟฟ้าภายในประเทศว่าถือเป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญต่อการลดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะการเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วของพลังงานหมุนเวียนหลังเปิดเสรีไฟฟ้า

 

เมื่อทบทวนบทเรียนจากต่างประเทศที่กล่าวมาข้างต้นแล้ว ข้อเสนอเชิงนโยบายสำคัญต่อการปฏิรูปภาคไฟฟ้าของไทยที่ดีที่สุดคงหนีไม่พ้นการเปิดตลาดเสรีไฟฟ้า ให้ประชาชนมีสิทธิเลือกมากยิ่งขึ้น นี่ถือเป็นก้าวที่สำคัญที่สุดของการเสริมสร้างระบบธรรมาภิบาลในภาคพลังงาน

 

เพราะเมื่อเรามีทางเลือกมากขึ้น มีการแข่งขันมากยิ่งขึ้น ความโปร่งใส และประสิทธิภาพจะติดตามมา ที่สำคัญ ยังมีส่วนต่อการลดปัญหาการคอร์รัปชันเชิงนโยบาย หรือการออกแบบแนวทางการประมูลที่เอื้อต่อกลุ่มทุนบางกลุ่มอีกด้วย

 

ทั้งนี้ อาจไม่จำเป็นต้องเปิดเสรีไฟฟ้าทั้งประเทศ แต่ในระยะแรกอาจใช้รูปแบบนำร่องในบางพื้นที่ หรือกลุ่มอุตสาหกรรม เพื่อให้เกิดการซื้อขายไฟฟ้าทางตรงระหว่างภาคเอกชนได้ ซึ่งนี่ถือเป็นนโยบายสำคัญของรัฐบาลอีกด้วย