ทำไมประชาชนควรตรวจสอบ “งบประมาณแผ่นดิน”
“งบประมาณแผ่นดิน” เป็นเหมือนกระเป๋าเงินส่วนรวมของประเทศที่ใช้ในการบริหารจัดการและพัฒนาประเทศในด้านต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการศึกษา สาธารณสุข คมนาคม หรือสร้างความมั่นคงให้กับชีวิตเราทุกคน เงินทั้งหมดที่มาจากภาษีของประชาชนจึงต้องมีความโปร่งใส ตรวจสอบได้ และต้องไม่เกิดการคอร์รัปชันเพื่อประโยชน์สูงสุดของประชาชนและประเทศ
KRAC คัดสรรจึงอยากชวนทุกคนมาร่วมศึกษาความโปร่งใสของงบประมาณการคลังจากงานวิจัยเรื่อง “การปฏิรูประบบงบประมาณเพื่อเพิ่มความโปร่งใสให้กับการดำเนินนโยบายกึ่งการคลัง” (2560) โดย ภาวิน ศิริประภานุกูลและคณะ งานวิจัยชิ้นนี้ ต้องการศึกษาถึงวิธีการงบประมาณและระบบรายงานข้อมูลทางการเงินการคลังของหน่วยงานภาครัฐของประเทศไทย เพื่อหาแนวทางในการแก้ไขวิธีการงบประมาณของประเทศไทยให้มีประสิทธิภาพและมีความยั่งยืน โดยมุ่งเน้นในเรื่องความโปร่งใสของการดำเนินนโยบายการคลังเป็นหลัก
ปัญหาด้านความโปร่งใสของระบบงบประมาณของไทย
งานวิจัยได้ค้นพบปัญหาด้านความโปร่งใสของระบบงบประมาณของไทย โดยเราได้สรุปมาให้ ดังนี้
- การขาดการเปิดเผยข้อมูล: การขาดการเปิดเผยข้อมูลเกี่ยวกับงบประมาณ เช่น รายละเอียดการจัดสรร การใช้จ่าย และผลการดำเนินงานที่ยังไม่ถูกเปิดเผยอย่างครบถ้วน เข้าถึงยาก และไม่เป็นปัจจุบัน ทำให้ประชาชนไม่สามารถตรวจสอบการใช้งบประมาณได้อย่างมีประสิทธิภาพ
- การขาดการมีส่วนร่วม: ประชาชนมีส่วนร่วมในกระบวนการงบประมาณน้อยมาก ทั้งในขั้นตอนการจัดทำ การพิจารณา และการติดตามตรวจสอบ
- กลไกการตรวจสอบที่อ่อนแอ: แม้จะมีหน่วยงานตรวจสอบ เช่น สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) แต่ก็ยังขาดความเป็นอิสระ และมีข้อจำกัดในด้านอำนาจ งบประมาณ และบุคลากร
- ช่องโหว่ในระบบ: ยังมีช่องโหว่ในระบบงบประมาณ ที่เอื้อต่อการทุจริตคอร์รัปชัน และการใช้งบประมาณอย่างไม่คุ้มค่า เช่น การจัดซื้อจัดจ้างที่ไม่โปร่งใส การเบิกจ่ายงบประมาณโดยไม่มีหลักฐาน หรือการใช้จ่ายงบประมาณเกินความจำเป็น
ซึ่งปัญหาเหล่านี้ ส่งผลกระทบต่อประเทศในหลายด้าน เช่น ทำให้สูญเสียงบประมาณ โดยไม่ถูกนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ประชาชนขาดความเชื่อมั่นในรัฐบาลและระบบราชการ งบประมาณถูกจัดสรรอย่างไม่เป็นธรรม เกิดความเหลื่อมล้ำในสังคม และทำให้การพัฒนาประเทศล่าช้า เป็นต้น
5 แนวทางเพิ่มความโปร่งใส
แล้วเราจะเพิ่มความโปร่งใสได้อย่างไร ? จากงานวิจัยได้นำเสนอ 5 แนวทางเพิ่มความโปร่งใส ดังนี้
- จัดตั้งสถาบันอิสระตรวจสอบงบประมาณ: ประเทศไทยควรมีการจัดตั้งสถาบันอิสระภายนอก เพื่อทำหน้าที่สอดส่องดูแลระบบงบประมาณอย่างอิสระ โดยปราศจากการแทรกแซงจากฝ่ายการเมือง เช่น ผ่านร่าง พ.ร.บ. สถาบันวิเคราะห์งบประมาณประจำรัฐสภาฯ เพื่อให้สามารถวิเคราะห์ ติดตามผลการดำเนินนโยบายการคลัง และสื่อสารสู่สาธารณะได้อย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ควรเสริมสร้างประสิทธิภาพของกระบวนการพิจารณารายงานจากองค์กรอิสระ เช่น สตง. โดยฝ่ายนิติบัญญัติ และกระบวนการติดตามผลการปรับปรุงแก้ไข รวมถึงเพิ่มการสนับสนุนการทำงานขององค์กรอิสระทั้งด้านทรัพยากรและกำลังคน
- ให้ประชาชนมีส่วนร่วม: ประเทศไทยควรมีการส่งเสริมกลไกการมีส่วนร่วมของประชาชนในกระบวนการงบประมาณ ตั้งแต่ขั้นตอนการจัดทำงบประมาณ การติดตาม และสามารถตรวจสอบการใช้จ่ายงบประมาณได้ เพื่อยกระดับความโปร่งใสในระบบงบประมาณ เช่น เปิดช่องทางให้ประชาชนแสดงความคิดเห็น เสนอแนะ ตรวจสอบข้อมูล หรือเข้าร่วมรับฟังการชี้แจง
- เผยแพร่ข้อมูลให้ครบถ้วน: ประเทศไทยควรมีการจัดทำเอกสารงบประมาณและเผยแพร่ข้อมูลที่แสดงถึงประสิทธิภาพและประสิทธิผลของการใช้จ่ายเงินงบประมาณให้ครอบคลุมและสมบูรณ์ โดยเฉพาะเอกสารงบประมาณที่ได้รับอนุมัติ และรายงานการเงินแผ่นดินที่ควรเผยแพร่อย่างสม่ำเสมอเพื่อให้ประชาชนสามารถติดตามงบประมาณได้อย่างมีประสิทธิภาพ
- แบ่งหน้าที่รัฐบาล-ท้องถิ่นอย่างชัดเจน: ประเทศไทยควรมีการจัดแบ่งหน้าที่ในการจัดหาบริการสาธารณะระหว่างรัฐบาลและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ให้ชัดเจน กำหนดเกณฑ์การจัดสรรเงินอุดหนุนให้ อปท. อย่างเป็นธรรม ปรับปรุงกระบวนการจัดทำงบประมาณของ อปท. ให้ได้รับการชดเชยการขาดรายได้จากนโยบายภาษีของรัฐบาล และจัดทำรายงานผลการดำเนินงานและการใช้จ่ายเงินของ อปท. อย่างโปร่งใส
- วางแผนการคลังระยะยาว: ประเทศไทยควรมีการจัดทำงบประมาณและประมาณการทางการคลังระยะปานกลางถึงระยะยาว วิเคราะห์และบริหารจัดการความเสี่ยงทางการคลัง เช่น จัดทำกรอบการคลังระยะปานกลาง แผนการลงทุนภาครัฐระยะปานกลาง วิเคราะห์ความยั่งยืนทางการคลังระยะยาว และระบุความเสี่ยงทางการคลังที่สำคัญในเอกสารงบประมาณ
3 แนวทางลดความเสี่ยง
แล้วเราจะลดความเสี่ยงได้อย่างไร ? จากงานวิจัยได้นำเสนอ 3 แนวทางลดความเสี่ยง ดังนี้
- ออกกฎหมายควบคุมรายจ่าย: ประเทศไทยควรมีการออกกฎหมายการคลังเพื่อกำกับระยะเวลาการชำระภาระการคลังที่ค้างจ่าย ควบคุมขนาดและกำหนดข้อจำกัดมาตรการรายจ่ายภาษี ประเมินผลความคุ้มค่าของมาตรการ และติดตามสัดส่วนงบลงทุนในโครงสร้างงบประมาณ เพื่อป้องกันการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างงบประมาณจากเจตนารมณ์เดิม
- เปิดเผยข้อมูลหนี้: ประเทศไทยควรมีการเปิดเผยข้อมูลการชดใช้เงินคงคลังในเอกสารงบประมาณ รวมถึงภาระหนี้จริงที่รัฐบาลแบกรับ เช่น ยอดหนี้ครบกำหนดชำระ ดอกเบี้ยจ่าย ซึ่งอาจเป็นส่วนหนึ่งของการวิเคราะห์ความเสี่ยงทางการคลังระยะปานกลางถึงยาว
- ประเมินโครงการลงทุน: ประเทศไทยควรมีการเปิดเผยข้อมูลผลการวิเคราะห์ต้นทุนและประเมินความคุ้มค่าของโครงการลงทุนขนาดใหญ่ของภาครัฐที่อยู่ในแผนการบริหารหนี้สาธารณะประจำปีให้สาธารณชนเข้าถึงได้ง่าย
การจัดการงบประมาณแผ่นดินให้โปร่งใส ไม่ใช่หน้าที่ของใครคนหนึ่ง แต่เป็นภารกิจร่วมของคนไทยทุกคน รัฐบาลต้องมีความจริงใจ และมุ่งมั่น ในการปฏิรูประบบ ภาคประชาชนต้องตื่นตัว และมีส่วนร่วมในการตรวจสอบ ส่วนภาคเอกชน ก็ต้องร่วมมือ และสนับสนุน การดำเนินงานของภาครัฐ เมื่อทุกภาคส่วนร่วมมือกัน ประเทศไทย ก็จะก้าวไปสู่สังคมที่โปร่งใส ไร้คอร์รัปชันและงบประมาณแผ่นดินก็จะถูกนำไปใช้เพื่อประโยชน์สุขของประชาชนอย่างแท้จริง
งานวิจัยเรื่อง “การปฏิรูประบบงบประมาณเพื่อเพิ่มความโปร่งใสให้กับการดำเนินนโยบายกึ่งการคลัง (2560)” โดย ภาวิน ศิริประภานุกูลและคณะ ยังมีข้อค้นพบอื่น ๆ ที่น่าสนใจ เช่น แนวทางการทำให้งบประมาณประเทศโปร่งใสของเกาหลีใต้ และฟิลิปปินส์ โดยสามารถอ่านสรุปประเด็นสำคัญของงานวิจัยได้ที่ลิงก์ด้านล่าง
คอลัมน์ “KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย” เป็นบทความเล่างานวิจัยไทยด้านการต่อต้านคอร์รัปชัน ที่หยิบยกหนึ่งในประเด็นของงานวิจัยในมุมมองของผู้ปฏิบัติการ เพื่อปูพื้นฐานความรู้และความเข้าใจเรื่องการคอร์รัปชัน และการต่อต้านคอร์รัปชันในมิติต่าง ๆ ภายใต้บริบทของประเทศไทย
ภาวิน ศิริประภานุกูล, อมรรัตน์ อภินันท์มหกุล, ฐิติมา ชูเชิด, สันติ ชัยศรีสวัสดิ์สุข, ศาสตรา สุดสวาสดิ์, พิสิทธิ์ พัวพันธ์, ประสพโชค มั่งสวัสดิ์, กนต์ธีร์ นุชสุวรรณ, ฐิติเทพ สิทธิยศ และอธิภัทร มุทิตาเจริญ. (2560). การปฏิรูประบบงบประมาณเพื่อเพิ่มความโปร่งใสให้กับการดำเนินนโยบายกึ่งการคลัง. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.).
- ศูนย์ความรู้เพื่อความร่วมมือในการต่อต้านคอร์รัปชัน และส่งเสริมธรรมาภิบาลในระดับภูมิภาค
หัวข้อ
KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย I ในสังคมที่มีความร่วมมือหรือความไว้เนื้อเชื่อใจกันสูง รัฐจะสร้างประโยชน์จากข้อค้นพบนี้อย่างไร ?
มุมมองของประชาชนต่อหน่วยงานรัฐ หนึ่งกลุ่มจ่ายภาษี อีกกลุ่มเข้ามาทำหน้าที่พัฒนาบริการสาธารณะให้เกิดประโยชน์ แต่มีหลายครั้งที่โครงการไม่ตอบสนองความต้องการของประชาชน เช่น ศาลาสร้างทิ้งไว้ไม่มีคนใช้ จนบางครั้งประชาชนต้องลงแรงทำกันเอง
KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย | เปลี่ยนนโยบายคลัง ป้องกันคอร์รัปชันด้วยแนวทางเพิ่มความโปร่งใส
KRAC คัดสรรชวนทุกคนมาร่วมศึกษาความโปร่งใสของงบประมาณการคลังของไทย พร้อม 5 แนวทางเพิ่มความโปร่งใสจากงานวิจัย
KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย | หลังฉากความสำเร็จการพัฒนาโครงการ งบประมาณถึงมือชาวบ้านหรือมือใคร ?
ทราบหรือไม่ว่ายังมีอีกหลายโครงการที่ใช้งบประมาณจำนวนมหาศาลในการพัฒนาชุมชน แต่กลับสูญเปล่า หรือไม่คุ้มค่ากับที่ตั้งใจไว้ ทำให้ชาวบ้านที่ฝันไกลว่าอยากให้ชุมชนพัฒนาแค่ไหน แต่งบประมาณกลับไปไม่ถึง
