การทุจริตเชิงนโยบาย : มาตรการในทางกฎหมายเพื่อควบคุมและป้องกันปัญหาการทุจริตเชิงนโยบายในประเทศไทย

งานวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษารวบรวมรูปแบบของกระบวนการนําเสนอนโยบายที่เป็นโครงการขนาดใหญ่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานสําคัญของสังคม โดยฝ่ายการเมืองที่เป็นสาเหตุปัญหาการทุจริตนโยบายในประเทศไทย เพื่อพัฒนาเครื่องมือในทางกฎหมายในการป้องกันและแก้ไขปัญหาดังกล่าว

โดยใช้วิธีการศึกษาจากเอกสารที่เป็นกฎหมายที่เกี่ยวข้อง และตัวอย่างกรณีศึกษาที่เกิดขึ้นในประเทศไทย และบทกฎหมายของต่างประเทศ ได้เเก่ สหรัฐอเมริกา สิงค์โปร์ ญี่ปุ่น และฝรั่งเศส ตลอดจนการเก็บข้อมูลสัมภาษณ์เชิงลึกกับเจ้าหน้าที่รัฐ ภาคเอกชน และผู้ทรงคุณวุฒิ รวมถึงจัดประชุมกลุ่มย่อย และสัมมนารับฟังความคิดเห็นทั่วไป

สรุปประเด็นจากงานวิจัย

• ผลจากการศึกษา พบว่าการทุจริตเชิงนโยบาย มีความเกี่ยวข้องโดยตรงกับกระบวนการทางการเมืองและนักการเมือง หรือฝ่ายการเมืองที่มีอํานาจหน้าที่ในการกําหนดนโยบายสาธารณะของประเทศ โดยมีการวางแผนไว้ล่วงหน้าอย่างเป็นระบบ และมีแบบแผนในการดําเนินการตั้งแต่ต้นจนจบ เพื่อสร้างความชอบธรรม และไม่ขัดต่อกฎหมายดังนั้น จึงเป็นเรื่องยากในการติดตาม ตรวจสอบ หรือ แสวงหาหลักฐานในการพิสูจน์ความผิด ซึ่งปัญหาในลักษณะนี้เป็นข้อเท็จจริงที่พบได้จากการดําเนินคดีที่ผ่านมา ด้วยเหตุนี้ หากไม่มีการปรับปรุงและพัฒนามาตรการทางกฎหมายในการป้องกันและปราบปรามการทุจริตเชิงนโยบายให้ครบถ้วน ตั้งแต่ขั้นตอนของการริเริ่มพิจารณานโยบายของรัฐบาล (โดยเฉพาะขนาดใหญ่) อาจจะไม่สามารถแก้ไขปัญหาการทุจริตในเชิงนโยบายที่เกิดขึ้นในระบบการเมืองการปกครองไทยได้
• ผลจากการศึกษากรณีศึกษาในต่างประเทศ พบว่าการคอร์รัปชันอย่างเป็นระบบ (Systemic Corruption) มีลักษณะสําคัญ คือ การแสดงให้เห็นถึงพฤติกรรมการคอร์รัปชัน ที่อาศัยอํานาจในการกําหนดนโยบายสาธารณะ และอํานาจในการกํากับดูแลหน่วยงานรัฐของนักการเมืองที่สร้างเงื่อนไข เพื่อสนับสนุนการคอร์รัปชันในรูปแบบของการออกนโยบาย หรือแนวทางให้เจ้าหน้าที่ หรือหน่วยงานของรัฐ นําไปดําเนินการตามอํานาจหน้าที่ที่ตนมีอยู่ตามกฎหมาย
• ผลจากการศึกษาปัญหาการทุจริตเชิงนโยบายที่เกิดขึ้นในประเทศไทย พบว่ามีลักษณะบ่งชี้ที่สอดคล้องกับต่างประเทศ คือ ข้อจํากัดของระบบควบคุมตรวจสอบที่ไม่สามารถสกัดกั้นการคอร์รัปชัน ตั้งแต่การวางนโยบาย เพราะไม่มีกลไกทางกฎหมายเปิดช่องไว้ อีกทั้ง การทุจริตที่มาจากบุคคล ซึ่งสังกัดฝ่ายรัฐบาลที่ครองเสียข้างมาก ทําให้กระบวนการตรวจสอบทางการเมืองโดยรัฐสภาไม่ได้ผล และที่สําคัญ คือ ไม่มีกฎหมายที่กําหนดข้อห้ามไว้
• ผลจากการศึกษา จึงนำมาสู่ข้อเสนอเเนะให้มีการวางกฎเกณฑ์การดําเนินงานโครงการตามนโยบายของรัฐบาล เเละตราเป็นพระราชบัญญัติการปรับปรุงข้อห้ามในการใช้นโยบายหาเสียงของพรรคการเมืองที่ต้องห้าม ให้มีความชัดเจนมากขึ้น โดยมุ่งไปที่ลักษณะของโครงการ 3 ประการที่ต้องปฏิบัติตามหลักเกณฑ์ของกฎหมาย ได้แก่ 

1. 1. โครงการที่เป็นนโยบายระดับชาติ ซึ่งริเริ่มจากฝ่ายการเมืองระดับชาติ
   2. โครงการที่จะเกิดขึ้น มีการดําเนินการในวงกว้างที่ก่อผลกระทบต่อประชาชนจํานวนมาก
   3. มีมูลค่าการใช้จ่ายตามโครงการ หรือการลงทุนที่ค่อนข้างสูง และอาจมีผลกระทบต่อสถานะทางการเงินการคลังของประเทศ ซึ่งต้องมีการใช้เงิน หรือกู้ยืมเงินมากกว่า 1,000 ล้านบาท