จัดการคอร์รัปชันแบบรอบด้าน “ธรรมาภิบาล” คือคำตอบ

แนวคิดเรื่องธรรมาภิบาล เป็นกระบวนทัศน์ที่เริ่มได้รับความสนใจในช่วงทศวรรษที่ 1990 โดยเกิดขึ้นจากแผนงานด้านการพัฒนาขององค์กรระหว่างประเทศที่สำคัญอย่างธนาคารโลก (World Bank) ที่เริ่มต้นผลักดันประเด็นเรื่องธรรมาภิบาลกับการพัฒนา ผ่านการให้ทุนสนับสนุนในรายงานการพัฒนาในระยะยาวของกลุ่มประเทศแอฟริกาใต้สะฮารา (Sub-Saharan Africa) ในปี ค.ศ. 1989 ซึ่งกล่าวถึงปัญหาที่สำคัญต่อการพัฒนาประเทศว่าคือ “วิกฤตการณ์ด้านการกำกับดูแล” (A Crisis of Governance) ที่ทำให้เงินทุนสนับสนุนเพื่อการพัฒนาไม่ถูกนำมาใช้อย่างมีประสิทธิภาพโดยแท้จริง และทำให้มุมมองทฤษฎีของการพัฒนาเกิดการเปลี่ยนผ่านจากการให้ความสำคัญในเรื่องของการเติบโตทางเศรษฐกิจ ไปยังการมุ่งเน้นในเรื่องของการมีส่วนร่วม และการเพิ่มขีดความสามารถของประชาชนเป็นสำคัญ

ซึ่งเป็นที่มาของการกำหนดให้เรื่องของ “ธรรมาภิบาล” เป็นประเด็นในระดับโลกที่ถูกพูดถึงและให้ความสำคัญอย่างยิ่งจนถึงปัจจุบัน โดยมีการสร้างมาตรฐานและข้อกำหนดบนพื้นฐานของหลักธรรมาภิบาลที่สำคัญ ตลอดจนถึงการขยายเงื่อนไขให้ครอบคลุมในส่วนของการพัฒนาระบบบริหารงานที่มีความโปร่งใส การคำนึงถึงหลักสิทธิมนุษยธรรม และการจัดสรรทรัพยากรที่เป็นไปเพื่อประโยชน์สาธารณะ

สำหรับประเทศไทย หลักธรรมาภิบาลได้ถูกพูดถึงและให้ความสำคัญเพิ่มมากขึ้นจากภาคส่วนต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม ภายหลังจากเหตุการณ์วิกฤตเศรษฐกิจในปี พ.ศ. 2540 และในทางกฎหมายได้มีการบัญญัติเรื่องของหลักธรรมาภิบาลไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งประเทศไทย ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2542 จนถึงปัจจุบัน โดยประกอบด้วย 6 หลักการสำคัญ ได้แก่ (1) หลักนิติธรรม (Rule of Law) หมายถึง การตรากฎหมายหรือกฎระเบียบที่บังคับใช้บนมาตรฐานเดียวกัน โดยคำนึงถึงสิทธิมนุษยชนและความยุติธรรมของประชาชนเป็นหลัก (2) หลักคุณธรรม (Ethics) หมายถึง การยึดมั่นต่อหลักความถูกต้อง ซื่อสัตย์ ขยัน อดทน มีระเบียบวินัย และสุจริต (3) หลักความโปร่งใส (Transparency) หมายถึง การสร้างความไว้วางใจซึ่งกันและกัน โดยสนับสนุนการเปิดเผยข้อมูลข่าวสารที่สำคัญ และจำเป็นต่อสาธารณชน (4) หลักการมีส่วนร่วม (Participation) หมายถึง การเปิดโอกาสให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการสาธารณะด้วยวิธีการต่าง ๆ (5) หลักความรับผิดชอบ (Accountability) หมายถึง การรู้จักรับผิดชอบและมีความตระหนักต่อปัญหาสาธารณะ รวมถึงยอมรับและเคารพความแตกต่างในทางความคิด และ (6) หลักความคุ้มค่า (Utility) หมายถึง การจัดการและใช้ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัดให้เกิดประโยชน์สูงสุดและยั่งยืน

อย่างไรก็ตาม จะเห็นได้ว่าในหลักธรรมาภิบาลทั้ง 6 ประการในข้างต้นนั้น จะมีความเชื่อมโยงกันในส่วนของคำนิยามและการอธิบายในแต่ละประเด็น โดยหากมีการเริ่มต้นส่งเสริมหลักธรรมาภิบาลเพียงข้อใดข้อหนึ่ง ก็จะนำไปสู่การพัฒนาหลักธรรมาภิบาลในข้ออื่น ๆ ได้ด้วยเช่นกัน เช่น แนวทางที่ส่งเสริมหลักความโปร่งใสผ่านการจัดทำข้อมูลเปิด นอกจากเป็นแนวทางที่สร้างความโปร่งใสในการปฏิบัติงาน การจัดทำข้อมูลเปิดยังสามารถส่งเสริมให้เกิดหลักการมีส่วนร่วมของผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสียเข้ามาตรวจสอบการปฏิบัติงาน อันจะนำไปสู่การส่งเสริมความรับผิดชอบในการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ด้วยเช่นกัน ดังนั้น การริเริ่มส่งเสริมหลักธรรมมาภิบาลเพียงบางประการ จะนำไปสู่การส่งเสริมหลักธรรมาภิบาลที่สมบูรณ์มากขึ้น และจะทำให้การทำงานต่อต้านคอร์รัปชันสามารถเกิดขึ้นได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีความครอบคลุม โดยอาศัยแนวคิดเรื่องของธรรมาภิบาลเป็นสำคัญ