โครงการเฝ้าระวังและป้องกันการทุจริตจากนโยบายและโครงการของรัฐ

เนื่องจากหน่วยงานภาครัฐและโครงการของรัฐมีหลายประเภท และมีความแตกต่างกันในการดำเนินงาน จึงจำเป็นต้องเข้าใจรูปแบบ คุณลักษณะ และวิธีการดำเนินนโยบาย มาตรการ หรือโครงการต่าง ๆ ของหน่วยงานภาครัฐ

อีกทั้ง ต้องมีการศึกษาวิจัยในเชิงลึกเกี่ยวกับนโยบาย มาตรการ และโครงการของภาครัฐที่ดำเนินการตามบทบาทในการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม พร้อมทั้งระบุผลกระทบและความเสียหายที่คาดว่าจะเกิดจากนโยบายมาตรการและโครงการที่ดำเนินการอยู่ เพื่อเสนอทางเลือกที่จะสนับสนุนให้สามารถบรรลุวัตถุประสงค์ ทั้งด้านประสิทธิภาพและประสิทธิผล และป้องกันปัญหาการทุจริต เพื่อให้สำนักงาน ป.ป.ช. นำเสนอนโยบายและมาตรการต่อฝ่ายบริหารของประเทศต่อไป

จากสาเหตุดังกล่าว จึงนำมาสู่วัตถุประสงค์ของการศึกษาในครั้งนี้ คือ

1. เพื่อศึกษาวิเคราะห์สถานการณ์นโยบาย มาตรการ หรือโครงการที่ดำเนินการอยู่ในการพัฒนา และการแทรกแซงการทำงานของระบบเศรษฐกิจสังคมภาคต่าง ๆ ของรัฐบาล

2. เพื่อศึกษาวิเคราะห์นโยบาย มาตรการ หรือโครงการที่ดำเนินการอยู่ในปัจจุบัน และวิเคราะห์โอกาสและความเสี่ยงต่อการทุจริตของการดำเนินนโยบาย มาตรการ หรือโครงการนั้น ๆ รวมถึงรูปแบบและกระบวนการทุจริตทั้งหมด

3. เพื่อศึกษาขอบเขตและขนาดของความเสียหายโดยการประมาณการขนาดความเสียหายอันเนื่องมาจากนโยบาย มาตรการ หรือโครงการที่ดำเนินการอยู่ ที่เลือกเป็นกรณีศึกษา

4. เพื่อศึกษาและเสนอแนะรูปแบบ การดำเนินงานที่มีธรรมาภิบาลสำหรับนโยบาย มาตรการ หรือโครงการที่ศึกษาพร้อมออกแบบแนวทางในการป้องกัน หรือลดช่องทางในการทุจริตทั้งจากเจ้าหน้าที่ของรัฐ นักการเมือง และบุคคลภายนอกที่เกี่ยวข้อง

ผลการศึกษา พบว่า รูปแบบการเฝ้าระวังและการป้องกันการทุจริตเชิงนโยบายมีความเชื่อมโยงในหลายมิติในทางสังคม กฎหมาย และตัวบุคคล ซึ่งหากนำมาวิเคราะห์เปรียบเทียบกับต่างประเทศแล้วจะเห็นได้ว่าประเทศไทยมีรายละเอียดที่ต้องวิเคราะห์อยู่หลายประการ

สรุปประเด็นสำคัญของงานวิจัย

• จากการศึกษา พบว่า ประเด็นต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับนโยบาย มาตรการ และโครงการของรัฐบาลที่ผ่านมาสามารถสรุปแยกออกเป็น 3 ช่วง ได้แก่

1. 1. ช่วงที่ 1 ในรัฐบาลนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร เป็นยุคสมัยที่ประเทศไทยต้องเผชิญกับปัจจัยเสี่ยงและผลกระทบต่าง ๆ ทั้งภายในประเทศและภายนอกประเทศ คณะรัฐมนตรีจึงได้กำหนดนโยบายการบริหารประเทศไว้ 2 ส่วน คือ (1) นโยบายเร่งด่วนที่จะเริ่มดำเนินการในปีแรก และ (2) นโยบายทั่วไปอื่น ๆ ที่เหลือที่จะดำเนินการในช่วงระยะ 4 ปีของรัฐบาล โดยสามารถแบ่งเป็น 5 ด้านสำคัญ ด้านที่ 1 การสร้างความปรองดองสมานฉันท์ของคนในชาติและฟื้นฟูประชาธิปไตย ด้านที่ 2 ด้านการบริหารเศรษฐกิจ ด้านที่ 3 การสร้างความเชื่อมั่นทั้งในประเทศและต่างประเทศ ด้านที่ 4 การพัฒนาคุณภาพชีวิตและสังคม และด้านที่ 5 การป้องกันและปราบปรามการทุจริตและประพฤติมิชอบในภาครัฐอย่างจริงจัง
   2. ช่วงที่ 2 ในยุคคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ได้กำหนดแนวทางการแก้ไขปัญหาของประเทศหรือแผนที่นำทาง (Road Map) ไว้ 3 ระยะ โดยระยะแรกเป็นช่วงที่ คสช. เข้ามาบริหารประเทศโดยมุ่งระงับยับยั้งความแตกแยก ระยะที่สองคือ การประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว การจัดตั้งคณะรัฐมนตรี (ครม.) เมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2557 เพื่อเป็นกลไกสำหรับการบริหารราชการแผ่นดินอย่างเต็มรูปแบบ และระยะที่สาม คือการประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับถาวรและการจัดการเลือกตั้งทั่วไป
   3. ช่วงที่ 3 ในรัฐบาลพลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา ได้กำหนดนโยบายการบริหารราชการแผ่นดินที่ยึดมั่นในระบอบการปกครองประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข

• ผลการศึกษานโยบาย มาตรการ และโครงการที่ผ่านมาของรัฐบาลที่ผ่านมาและรัฐบาลปัจจุบัน พบว่านโยบายขนาดใหญ่ต่าง ๆ ที่รัฐบาลได้ดำเนินการมีผลกระทบต่อเศรษฐกิจ โดยมีเป้าหมายยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนในประเทศ อย่างไรก็ตามโครงการขนาดใหญ่ที่เกิดจากนโยบายของรัฐบาลในแต่ละยุคแต่ละสมัยมีความเสี่ยงในการทุจริตเชิงนโยบาย และบางนโยบายในบางรัฐบาล ศาลได้มีการตัดสินเป็นที่สุดให้เป็นนโยบายที่เกิดการทุจริตในโครงการขนาดใหญ่ ที่ใช้งบประมาณมาก เนื่องจากบางโครงการไม่เป็นตามหลักธรรมาภิบาลหลายประการ เช่น 1) ขาดความโปร่งใส 2) ไม่สามารถตรวจสอบได้ (Accountability) 3) ขาดความเสมอภาค (Equity) และขาดการควบคุมการทุจริต (Control of Corruption) และ 4) ขาดการมีส่วนร่วม
• จากการศึกษา พบว่า โครงการยกระดับแปลงใหญ่ด้วยเกษตรสมัยใหม่และเชื่อมโยงตลาด และโครงการโครงการ 1 ตำบล 1 กลุ่มเกษตรทฤษฎีใหม่ เป็นโครงการที่มีโอกาสเกิดการทุจริตมากที่สุด โดยประเมินจากผลการวิเคราะห์ขนาดความเสียหายและขอบเขตความเสียหายจากกรณีโครงการโดยอาศัยความน่าจะเป็นจากผู้ทรงคุณวุฒิแล้วจำลองข้อมูลเพื่อวิเคราะห์

สรุปข้อเสนอแนะจากงานวิจัย