โครงการพัฒนากฎหมายป้องกันและปราบปรามการทุจริต

เมื่อรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560 ได้วางมาตรการทางกฎหมาย และกำหนดบทบาทขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญที่เกี่ยวข้องกับการแก้ไขปัญหาการทุจริตให้ร่วมมือและช่วยเหลือกันในการควบคุมตรวจสอบการทุจริต โดยเฉพาะตามมาตรา 221 มาตรา 244 และมาตรา 245 ที่บัญญัติให้องค์กรอิสระ มีบทบาทร่วมมือกันในการแก้ไขปัญหาการทุจริตในเชิงรุกมากขึ้น ก่อนที่ความเสียหายจะเกิดขึ้น ซึ่งต่างจากอดีตที่จะเข้ามาดำเนินการ เมื่อมีการกล่าวหาว่ามีการทุจริตและมีความเสียหายเกิดขึ้นแล้ว

อย่างไรก็ดี แม้จะมีการบัญญัติหลักการใหม่เช่นนี้ขึ้นในรัฐธรรมนูญ แต่ก็ยังไมมีงานวิจัย หรือข้อเสนอทางวิชาการที่ศึกษาในรายละเอียด เพื่อแสดงกลไกและมาตรการในการทำงานร่วมมือกันขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญที่เกี่ยวข้อง ด้วยเหตุนี้ จึงนำมาสู่การศึกษาวิจัยเรื่องนี้ เพื่อให้เกิดองค์ความรู้ในประเด็นดังกล่าว

โดยวัตถุประสงค์ของการศึกษาวิจัย เพื่อศึกษาถึงเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 244 มาตรา 245 ประกอบมาตรา 221 เกี่ยวกับการวางระบบการร่วมมือกันทำงานขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ บทบาทหน้าที่และอำนาจ ตลอดจนความเชื่อมโยงในการทำงานของแต่ละองค์กร และนำไปกำหนดมาตรการ และวิธีการทำงานร่วมมือกันขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญในการป้องกันและปราบปรามการทุจริตเชิงนโยบายอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลต่อไป

สรุปประเด็นจากงานวิจัย

• ผลจากการศึกษา พบว่ากลไกความร่วมมือนี้ ยังคงมีลักษณะของการทำงานเชิงแก้ไขมากกว่าการทำงานในเชิงป้องกันไม่ให้การกระทำที่ไม่พึงประสงค์ หรือผลที่ไม่พึงประสงค์เกิดขึ้น คณะผู้วิจัย จึงเห็นว่า แม้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 จะวางบทบัญญัติความร่วมมือระหว่างองค์กรอิสระไว้ แต่เป็นความร่วมมือสำหรับดำเนินงานในการตรวจสอบ ปราบปราม เชิงแก้ไขในการกระทำหรือผลแห่งการกระทำที่เกิดขึ้นเล้ว หากจะนำเสนอให้มีกลไกความร่วมมือในเชิงป้องกัน คงจะอ้างอิงเพื่อปรับใช้บทบัญญัติเหล่านี้ไม่ได้ คงจะได้เพียงอ้างอิงถึงความพยายามที่จะให้เกิดความร่วมมือในระหว่างองค์กรอิสระเท่านั้น และเพื่อให้เกิดความร่วมมือ องค์กรอิสระ จะต้องมากำหนดรายละเอียดของกลไกในการร่วมมือกันอีก โดยจะต้องมีกฎหมายแม่บท หรือกฎหมายลำดับรองประกาศ รวมถึงบันทึกความเข้าใจร่วมกัน (MOU) ระหว่างหน่วยงาน
• ผลจากการศึกษากลไกเกี่ยวกับการพิจารณาจัดทำและอนุมัติงบประมาณ พบว่ามีเพียงกลไกเชิงป้องกันตามมาตรา 144 ที่เกี่ยวกับข้อห้ามในการแปรญัตติของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา คณะกรรมาธิการของสภา นอกนั้นจะเป็นการกำหนดกรอบกว้าง ๆ สำหรับการจัดทำและพิจารณาอนุมัติงบประมาณ แต่ยังไม่พบกลไกในการตรวจสอบที่ชัดเจน ซึ่งกลไกนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อให้พรรคการเมืองมีความรับผิดชอบทางการเงินการคลังมากยิ่งขึ้น หากต่อมาได้มีโอกาสจัดตั้งรัฐบาลและนำนโยบายที่หาเสียงมาเป็นนโยบายดำเนินการของรัฐบาล พรรคการเมืองนั้น ก็จะต้องจัดทำงบประมาณตามที่เสนอมา อย่างไรก็ดี หลายพรรคการเมืองยังคงเสนอแหล่งเงินแบบไม่ชัดเจน หรือไม่มีการปฎิบัติตามกลไกดังกล่าว
• ผลจากการศึกษา ได้จัดทำเป็นข้อเสนอเเนะ สรุปได้ ดังนี้ 

1. 1. ก่อนที่จะมีการเลือกตั้งทั่วไประดับชาติในอนาคตข้างหน้า ควรมีการนำระบบ หรือกลไกการประมาณการดังกล่าวนี้ไปใช้ในการเลือกตั้งระดับท้องถิ่นที่กำลังจะเกิดขึ้น เพื่อจะได้ทดสอบการทำงานของกลไกที่จะได้ถูกออกแบบขึ้นว่ามีความเหมาะสมและมีประสิทธิภาพเพียงไร
   2. สำหรับแนวทางการจัดตั้งองค์กรขึ้นมาเพื่อจัดทำภารกิจในเรื่องของการวิเคราะห์นโยบายของพรรคการเมือง และนโยบายของรัฐบาลในฐานะที่เป็นระบบปกตินั้น องค์กรที่จะจัดตั้งขึ้น ควรให้อยู่ในสังกัดของฝ่ายรัฐสภา เพื่อทำหน้าที่เกี่ยวข้องในกระบวนการพิจารณาอนุมัติงบประมาณ ทั้งนี้ อาจพิจารณายกระดับหน่วยงานประจำที่มีอยู่ คือ สำนักงบประมาณของรัฐสภา สำนักงานเลขาธิการ สภาผู้แทนราษฎร ขึ้นเป็นองค์กรที่มีความเป็นอิสระ ไม่อยู่ภายใต้สายบังคับบัญชาในระบบราชการปกติ เพื่อให้การทำงานไม่ถูกอิทธิพลของข้าราชการประจำ หรือข้าราชการการเมืองในฝ่ายรัฐสภาเข้ามาแทรกแซงการปฏิบัติภารกิจที่ได้รับมอบหมาย