การศึกษากลุ่มอิทธิพลซึ่งนำไปสู่การทุจริตคอร์รัปชันอย่างเป็นระบบ (Organized Corruption) จำแนกตามภาคเศรษฐกิจ: กรณีศึกษาการทุจริตภาษีมูลค่าเพิ่มและภาษีศุลกากรในประเทศไทย

งานวิจัยเรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาลักษณะการทำงาน การเเลกเปลี่ยนข้อมูล และการเเลกเปลี่ยนผลประโยชน์ของกลุ่มอิทธิพล ซึ่งนำไปสู่การทุจริตคอร์รัปชันอย่างเป็นระบบ ผ่านกรณีศึกษาการทุจริตภาษีมูลค่าเพิ่ม และภาษีศุลกากรในประเทศไทย เพื่อนำเสนอมาตรการที่เหมาะสมต่อการพัฒนากลไกการป้องกันและปราบปรามการทุจริตคอร์รัปชันในลักษณะดังกล่าว โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ ได้เเก่ การวิจัยเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก การสัมมนากลุ่มย่อย 

สรุปประเด็นจากงานวิจัย

• ผลจากการศึกษา พบว่าความหมายของ “กลุ่มอิทธิพล” ตามบริบทของการศึกษา ได้แก่ (1) นักการเมืองที่มีตำแหน่งทางการเมืองหรือมีอำนาจแทรกแซงทางบริหาร และทางนิติบัญญัติ (2) ข้าราชการหน่วยจัดเก็บภาษีอากร และ (3) ผู้ประกอบการหรือบุคคล ซึ่งกระทำตนเป็นผู้ประกอบการ แต่ไม่ได้ประกอบการจริง เพื่อแสวงหาประโยชน์ทางภาษี โดยทั่วไป “กลุ่มอิทธิพล” จะเริ่มจากความสัมพันธ์ในระบบอุปถัมภ์ แล้วพัฒนาเป็นความสัมพันธ์ในลักษณะองค์กรที่มีเครือข่ายการการทำงานร่วมกัน มีการเเเลกเปลี่ยนข้อมูลและผลประโยชน์ ซึ่งอาจเรียกว่า “องค์กรอาชญากรรมทางเศรษฐกิจ” โดยใช้ช่องว่างของกฎหมาย หรือใช้อิทธิพลแฝงแทรกแซงการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ของรัฐ หรือการที่เจ้าหน้าที่ของรัฐเอื้อประโยชน์ให้แก่กลุ่มอิทธิพลดังกล่าว เพื่อผลประโยชน์ทางภาษีมูลค่าเพิ่มหรือภาษีศุลกากร
• ผลจากการศึกษา พบว่า รูปแบบของกลุ่มอิทธิพลซึ่งนำไปสู่การทุจริตภาษีมูลค่าเพิ่มหรือภาษีศุลกากร จำแนกตามลักษณะการกระทำความผิดเป็น 3 ลักษณะ ได้เเก่  (1) เจ้าหน้าที่ของรัฐเป็นผู้ดำเนินการเองท้ังขบวนการ (2) ผู้ประกอบการเป็นผู้ดำเนินการอย่างเป็นระบบด้วยตนเอง และ (3) เจ้าหน้าที่ของรัฐ (รวมถึงผู้มีตำแหน่งทางการเมืองที่มีอำนาจแทรกแซงทางการบริหาร และนิติบัญญัติ) กับผู้ประกอบการ ร่วมมือทำกันอย่างเป็นระบบ
• ผลจากการศึกษา พบว่าลักษณะการทำงาน การเเลกเปลี่ยนข้อมูล และผลประโยชน์ระหว่างกลุ่มอิทธิพล มีลักษณะสำคัญ เช่น  นักการเมืองอาจจะกำหนดนโยบายและออกกฎหมายเพื่อเอื้อประโยชน์ให้กับผู้ประกอบการ มีการจัดอบรมเพื่อชี้แนะให้ผู้ประกอบการสามารถหลบเลี่ยงภาษี และบางกรณีเจ้าหน้าที่ของรัฐยังเป็นที่ปรึกษาให้อีกด้วย รวมไปถึงการใช้ตำแหน่งหน้าที่เพื่อเอื้อประโยชน์แก่กลุ่มผู้ทุจริตภาษีอากร โดยไม่ฎีกาคดีภาษีอากรต่อศาลฎีกา กรณีที่หน่วยงานจัดเก็บภาษีอากรแพ้คดี เป็นต้น 

• ผลจากการศึกษา พบว่า ปัจจัยที่ก่อให้เกิดโอกาส หรือช่องทางการทุจริตภาษีอากรโดยกลุ่มอิทธิพล เช่น โครงสร้างอำนาจการแทรกแซง และช่องว่างของกฎหมายที่เปิดโอกาสให้มีการใช้ดุลพินิจโดยไม่มีการตรวจสอบ ระบบการตรวจสอบของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องไม่เอื้อต่อการป้องกันและปราบปรามการทุจริต และความล่าช้าของการดำเนินคดี  ซึ่งมีผลต่ออายุความและการรวบรวมพยานหลักฐานเพื่อเชื่อมโยงถึงผู้กระทำผิด

สรุปข้อเสนอเเนะจากงานวิจัย

ตัวอย่างข้อเสนอแนะต่อการพัฒนากลไกการป้องกันและปราบปรามการทุจริตคอร์รัปชันที่ได้จากการศึกษา เช่น

• กำหนดนโยบายให้กระทรวงการคลัง กระทรวงพาณิชย์ และสำนักงาน ป.ป.ช. รวมทั้งหน่วยงานที่เกี่ยวข้องบูรณาการฐานข้อมูลระหว่างกัน โดยนำเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (AI) มาช่วยวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล และความเหมาะสมของผลประกอบการ และการเสียภาษี ตลอดจนเส้นทางการเงินของบุคคล/นิติบุคคลที่เกี่ยวข้อง เพื่อความรวดเร็วและเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดเก็บภาษี และการสืบสวนสอบสวนคดีทุจริตภาษีอากร
• เพิ่มกลไกการตรวจสอบทั้งภายในและภายนอกของหน่วยงานจัดเก็บภาษีอากรให้มีประสิทธิภาพ ทั้งนี้ กรมสรรพากร และกรมศุลกากร ควรให้ความสำคัญต่อการเพิ่มประสิทธิภาพในการตรวจสอบ และดำเนินคดีทุจริตภาษีอากร ซึ่งเป็นคดีอาญา โดยต้องรายงานความน่าสงสัย และส่งเรื่องให้ สำนักงาน ป.ป.ช. กรมสอบสวนคดีพิเศษ และหน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้องโดยเร็ว