การจ่ายสินบนให้แก่เจ้าหน้าที่รัฐของบรรษัทข้ามชาติ และนักลงทุนที่ประกอบธุรกิจและลงทุนในประเทศไทย

จากการจัดทำดัชนีการรับรู้การทุจริต (CPI) โดยองค์กรเพื่อความโปร่งใสนานาชาติได้สำรวจประเด็นการทุจริตแบ่งได้เป็น 5 ประเด็น ได้แก่ การจ่ายสินบนให้แก่เจ้าหน้าที่รัฐ การใช้อำนาจหน้าที่โดยมิชอบเพื่อแสวงหาผลประโยชน์ส่วนตน ความโปร่งใสในกระบวนการจัดสรรงบประมาณของประเทศ สถานการณ์การทุจริตและการบังคับใช้กฎหมายและการทุจริตทางการเมือง โดยมีกลุ่มเป้าหมายที่ทำการสำรวจ คือ นักธุรกิจ นักวิเคราะห์ความเสี่ยง และผู้เชี่ยวชาญ ซึ่งประเด็นการทุจริตที่แหล่งข้อมูลส่วนใหญ่ทำการสำรวจ คือ การจ่ายสินบนให้แก่เจ้าหน้าที่รัฐ  

อย่างไรก็ตาม นับตั้งแต่ประเทศไทยเข้าร่วมการประเมิน CPI คะแนนของประเทศไทยยังคงมีอยู่ในระดับคงที่มาตลอด ดังนั้น การวิจัยฉบับนี้ จะมุ่งศึกษาดัชนีการรับรู้การทุจริตในแหล่งข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับการจ่ายสินบนให้เจ้าหน้าที่รัฐ สถานการณ์และการรับรู้ การเรียกรับ และการให้สินบนเจ้าหน้าที่รัฐของบรรษัทข้ามชาติ นักธุรกิจต่างชาติและนักลงทุนชาวไทยที่ลงทุนและประกอบธุรกิจในประเทศไทย และแนวทาง มาตรการ การดำเนินการของประเทศที่ประสบความสำเร็จในการแก้ไขปัญหาการเรียกรับและการให้สินบนของเจ้าหน้าที่รัฐและมีค่าคะแนน CPI สูงอย่างต่อเนื่อง เพื่อนำไปสู่การแก้ไขปัญหาและป้องกันการเรียกรับและการให้สินบนเจ้าหน้าที่รัฐ อันส่งผลต่อการยกระดับ CPI ของประเทศไทย และทำให้ประเทศไทยมีภาพลักษณ์ของการดำเนินงานที่โปร่งใสมากขึ้นในสายตานานาประเทศ 

จากสาเหตุดังกล่าว จึงนำมาสู่วัตถุประสงค์ของการศึกษาในครั้งนี้ คือ

1. เพื่อศึกษาสถานการณ์และการรับรู้การเรียกรับและการให้สินบนเจ้าหน้าที่รัฐของบรรษัทข้ามชาตินักธุรกิจต่างชาติและนักลงทุนชาวไทยที่ลงทุนและประกอบธุรกิจในประเทศไทย 
2. เพื่อศึกษาแนวทาง มาตรการ และการดำเนินการของสำนักงาน ป.ป.ช. และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในการแก้ไขและป้องกันการเรียกรับและการให้สินบนแก่เจ้าหน้าที่รัฐของบรรษัทข้ามชาติและนักลงทุนที่เข้ามาประกอบธุรกิจในประเทศไทย
3. เพื่อศึกษาแนวปฏิบัติที่ดี (Best Practice) ของประเทศที่ประสบความสำเร็จในการแก้ไขปัญหาการเรียกรับและการให้สินบนของเจ้าหน้าที่รัฐและมีค่าคะแนนดัชนีการรับรู้การทุจริต (CPI) สูงอย่างต่อเนื่อง
4. เพื่อเสนอแนะแนวทางในการป้องกันและแก้ไขปัญหาการเรียกรับและการให้สินบนเจ้าหน้าที่รัฐของบรรษัทข้ามชาติและนักธุรกิจต่างชาติที่เข้ามาลงทุนในประเทศไทย

ผลการศึกษา พบว่า ประเทศไทยยังคงมีการให้และเรียกรับสินบนในกระบวนการลงทุนและการประกอบธุรกิจที่มีความรุนแรงอยู่ในระดับปานกลาง สาเหตุหลักของการติดสินบนในกระบวนการลงทุนและการประกอบธุรกิจ ได้แก่ ความรวดเร็วในการดำเนินงานของเจ้าหน้าที่รัฐ การให้เจ้าหน้าที่รัฐปิดหูปิดตาอนุมัติอนุญาตให้สิ่งที่ภาคธุรกิจสามารถดำเนินการบางสิ่งที่ไม่เป็นไปตามที่กฎหมายกำหนด และการจ่ายสินบนเพื่อให้ได้รับว่าจ้างจากหน่วยงานภาครัฐหรือชนะการประมูลงาน

อย่างไรก็ตาม แม้ว่าผู้ประกอบการจะประสบกับการเสนอให้และถูกเรียกรับสินบนจากเจ้าหน้าที่รัฐ แต่ผู้ประกอบธุรกิจส่วนใหญ่เลือกที่จะไม่ร้องเรียนหรือแจ้งเบาะแสการทุจริต เนื่องจากผู้ประกอบธุรกิจมีความเห็นว่าแม้ว่าประเทศไทยจะมีการบังคับใช้กฎหมายต่อต้านการทุจริตและการติดสินบนไม่มีประสิทธิภาพจึงมีความกังวลว่าหากดำเนินการร้องเรียนหรือแจ้งเบาะแสการทุจริต ข้อมูลส่วนตัวและข้อมูลการแจ้งเบาะแสต่าง ๆ จะไม่ถูกปกปิดเป็นความลับแล้วจะส่งผลต่อการประกอบธุรกิจและการติดต่อกับหน่วยงานภาครัฐต่อไปในอนาคต  

สรุปประเด็นสำคัญของงานวิจัย

• ผลจากการศึกษา สถานการณ์การเรียกรับและการให้สินบนเจ้าหน้าที่รัฐในกระบวนการลงทุนและประกอบธุรกิจในประเทศไทย พบว่ากระบวนการที่ผู้ประกอบธุรกิจมีประสบการณ์การติดสินบนมากที่สุด คือ การจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐหรือการประมูลงานภาครัฐ รองลงมาเป็นการขออนุญาตก่อสร้างอาคาร โรงงาน การขออนุญาตประกอบธุรกิจ กระบวนการศุลกากร และกระบวนการทางภาษี ตามลําดับ โดยภาคธุรกิจที่มีประสบการณ์การติดสินบนสูงที่สุด คือ ภาคธุรกิจก่อสร้าง รองลงมาเป็นภาคธุรกิจการผลิต และภาคธุรกิจบริการ  

• ผลการศึกษาการดําเนินการของสํานักงาน ป.ป.ช. และหน่วยงานภาครัฐในการแก้ไขและป้องกันการเรียกรับและการให้สินบนแก่เจ้าหน้าที่รัฐในกระบวนการลงทุนและประกอบธุรกิจในประเทศไทย พบว่า หน่วยงานต่าง ๆ มีแนวทางในการแก้ไขปัญหาและป้องกันการให้และเรียกรับสินบนโดยการกำหนดขั้นตอนการทํางานและกรอบระยะเวลาการดําเนินงานของหน่วยงานภาครัฐที่ชัดเจน มีการการนําระบบอิเล็กทรอนิกส์/ระบบออนไลน์ มาใช้ในการปฏิบัติงานของหน่วยงานภาครัฐ และการจัดโครงการปลูกฝังคุณธรรมจริยธรรมให้แก่บุคลากรในหน่วยงานภาครัฐด้วย 

• ผลการศึกษาการดําเนินการขององค์กรต่อต้านการทุจริตในประเทศที่มีแนวปฏิบัติที่ดี (Best Practice) ในการแก้ไขปัญหาและป้องกันการเรียกรับและการให้สินบนแก่เจ้าหน้าที่รัฐในกระบวนการลงทุนและประกอบธุรกิจพบว่า หน่วยงานภาครัฐของประเทศที่มีการบริหารจัดการที่โปร่งใสสําหรับนักลงทุนและผู้ประกอบธุรกิจมากที่สุดในทวีปเอเชีย คือ สาธารณรัฐสิงคโปร์ (ร้อยละ 53.15) รองลงมาเป็นเขตบริหารพิเศษฮ่องกง (ร้อยละ 28.32) สาธารณรัฐเกาหลี (ร้อยละ 12.59) และอื่น ๆ (ร้อยละ 5.94) เช่น ประเทศญี่ปุ่น 

สรุปข้อเสนอแนะจากงานวิจัย