รูปแบบการทุจริตและปัจจัยที่ก่อให้เกิดการทุจริตในหน่วยงานรัฐวิสาหกิจ

จากข้อมูลการร้องเรียนเจ้าหน้าที่รัฐในปีงบประมาณ พ.ศ. 2562 – 2565 มายังสำนักงาน ป.ป.ช. และได้รับการพิจารณาจากมติคณะกรรมการ ป.ป.ช. ว่ามีมูลความผิดฐานทุจริต พบว่า หน่วยงานรัฐวิสาหกิจมีมูลค่าความเสียหายที่เกิดจากการทุจริตมากถึง 6,199 ล้านบาท คิดเป็นร้อยละ 9.89 ของมูลค่าความเสียหายที่เกิดจากการทุจริตทั้งหมด ซึ่งถือว่าเป็นสัดส่วนมูลค่าความเสียหายที่สูงมาก

จากสาเหตุดังกล่าว จึงนำมาสู่วัตถุประสงค์ของการศึกษาในครั้งนี้ คือ

1. เพื่อศึกษารูปแบบและลักษณะของการทุจริตที่เกิดขึ้นในหน่วยงานรัฐวิสาหกิจ
2. เพื่อวิเคราะห์ปัจจัยที่ก่อให้เกิดการทุจริตในหน่วยงานรัฐวิสาหกิจ
3. เพื่อจัดทำข้อเสนอแนะหรือแนวทางแก้ไขปัญหาการทุจริตในหน่วยงานรัฐวิสาหกิจ

ผลการศึกษา พบว่า รูปแบบการทุจริตในหน่วยงานรัฐวิสาหกิจมีการทุจริต 6 รูปแบบ ได้แก่ 1) การทุจริตในการบริหารงานบุคคล 2) การทุจริตในการจัดซื้อจัดจ้าง 3) การทุจริตในการจัดทำงบประมาณ/โครงการ หรือเบิกจ่ายเงินในโครงการเป็นเท็จ 4) การปฏิบัติหรือละเว้นการปฏิบัติหน้าที่โดยมิชอบ 5) การทุจริต ยักยอกหรือเบียดบังเงินหรือทรัพย์สิน และ 6) การทุจริตเรียกรับสินบน ซึ่งปัจจัยที่ก่อให้เกิดการทุจริตในภาพรวมแบ่งเป็น ปัจจัยภายในของผู้ปฏิบัติงานที่ไม่ปฏิบัติหน้าที่อย่างสุจริตและไม่แยกแยะระหว่างประโยชน์ส่วนตนและประโยชน์ส่วนรวม และปัจจัยภายนอก เช่น พนักงานระดับล่างได้รับเงินเดือนที่ไม่เพียงพอ การมีระบบอุปถัมภ์ อิทธิพลของนักการเมืองในการสรรหากรรมการของรัฐวิสาหกิจ การขาดระบบกำกับดูแลที่เหมาะสม เป็นต้น

สรุปประเด็นสำคัญของงานวิจัย

• คดีการทุจริตในรัฐวิสาหกิจที่คณะกรรมการ ป.ป.ช. มีมติชี้มูลความผิดมากที่สุด คือ การทุจริตในการจัดซื้อจัดจ้าง และการปฏิบัติหรือละเว้นการปฏิบัติหน้าที่โดยมิชอบ รองลงมาเป็นการทุจริตยักยอกหรือเบียดบังเงินหรือทรัพย์สิน การทุจริตในการจัดทำงบประมาณ/โครงการหรือเบิกจ่ายเงินในโครงการเป็นเท็จ การทุจริตเรียกรับสินบน และการทุจริตในการบริหารงานบุคคล ตามลำดับ
• การทุจริตเฉพาะรูปแบบของหน่วยงานรัฐวิสาหกิจมีสาเหตุมาจากระเบียบการบริหารงานบุคคลที่กำหนดให้ใช้ดุลพินิจในการคัดเลือกแต่งตั้ง จึงเป็นโอกาสให้ผู้มีอำนาจสามารถเอื้อประโยชน์ให้กับคนของตน และกฎหมายที่เกี่ยวกับการจัดซื้อจัดจ้างของรัฐวิสาหกิจที่เกี่ยวกับการพาณิชย์โดยตรงซึ่งอาจจะเป็นช่องทางให้ไม่ต้องปฏิบัติตามพระราชบัญญัติการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. 2560

สรุปข้อเสนอแนะจากงานวิจัย