คอร์รัปชันใน “มนุษย์” และ “สังคม”

พฤติกรรมของการคอร์รัปชันในสังคมนั้น ล้วนได้รับผลมาจากอิทธิพลของปัจจัยหลายประการ โดยสองปัจจัยที่สำคัญ คือ บรรทัดฐานส่วนตน (Personal Norms) และ บรรทัดฐานทางสังคม (Social Norms) ที่มีผลต่อการแสดงออกซึ่งพฤติกรรมของปัจเจกบุคคลในสังคม ซึ่งนักวิชาการที่ศึกษาด้านพฤติกรรมมนุษย์ ได้อธิบายความหมายของบรรทัดฐานส่วนตนไว้ว่า “เป็นความมุ่งหวังของบุคคลที่มีต่อตนเองในการตัดสินใจ และการกระทำที่ตอบสนองต่อสถานการณ์ใดสถานการณ์หนึ่ง โดยบรรทัดฐานส่วนตนสะท้อนให้เห็นเบื้องหลังคุณค่าทางด้านศีลธรรม และจริยธรรม และประสบการณ์ที่ส่งผลต่อพฤติกรรม” (Schwartz, 1973) โดยบุคคลซึ่งมีบรรทัดฐานส่วนตนที่ยอมรับการคอร์รัปชัน หรือรู้สึกว่าการคอร์รัปชันเป็นสิ่งที่ไม่ร้ายแรง จะทำให้บุคคลดังกล่าว มีแนวโน้มที่จะมีพฤติกรรมการคอร์รัปชันสูง ในขณะที่ผู้ที่มีบรรทัดฐานส่วนตนซึ่งไม่ยอมรับการคอร์รัปชัน จะมีแนวโน้มในการคอร์รัปชันอยู่ในระดับที่ต่ำ ซึ่งการใช้กลไกในการปลูกฝังและการอบรมให้เกิดบรรทัดฐานต่อต้านการคอร์รัปชัน จะสามารถส่งผลทำให้เกิดพฤติกรรมของการต่อต้านการคอร์รัปชันในระดับปัจเจกบุคคลได้ (Peeters, Denkers & Huisman, 2020)

ทั้งนี้ พฤติกรรมของบุคคลยังได้รับแรงกระตุ้นจากบรรทัดฐานทางสังคมที่เป็นบรรทัดฐานเชิงมโนธรรม (Moral Norms) ซึ่งประกอบด้วยปัจจัยสำคัญสามประการ ได้แก่ คุณค่าที่ปัจเจกยึดถือและได้รับการยอมรับร่วมกันในสังคมวงกว้าง (Personal Values) การคำนึงถึงผลกระทบจากการกระทำของตนเองต่อบุคคลอื่นและสังคม (Awareness of Consequences) และการคำนึงถึงความสามารถในการรับผิดชอบต่อผลของการกระทำของตนเองต่อบุคคลอื่น (Ascription of Responsibility) ซึ่งปัจจัยทั้งสามประการนี้ สะท้อนให้เห็นว่าบรรทัดฐานทางสังคมนั้น มีอิทธิพลต่อการหล่อหลอมบรรทัดฐานส่วนตนด้วยเช่นกัน เนื่องจากเบื้องหลังการแสดงออกของแต่ละปัจเจกบุคคล จะมีการคำนึงถึงคุณค่าและสิ่งที่สังคมและผู้คนรอบข้างคาดหวังให้เป็น จนหล่อหลอมให้เกิดเป็นบรรทัดฐานส่วนตน ซึ่งบรรทัดฐานทางสังคม คือ มาตรฐานการปฏิบัติและความคาดหวังที่สังคมยอมรับร่วมกัน และยึดถือเป็นแนวปฏิบัติที่เหมาะสม

นอกจากนี้ บรรทัดฐานทางสังคม ยังบรรจุกลไกของแรงกดดันจากบรรทัดฐานทางสังคม (Normative Pressure) ที่ส่งผลให้สมาชิกในสังคมนั้น ๆ มีความรู้สึกว่าตนจะต้องปฏิบัติตามกลไกดังกล่าว เช่น การลงโทษทางสังคม หรือการยกย่องในสังคม ซึ่งกลไกเหล่านี้ จะผลักดันให้คนในสังคมเรียนรู้ที่จะปฏิบัติตนให้สอดคล้องกับแนวปฏิบัติและความคาดหวังของสังคม และกระตุ้นให้ปัจเจกบุคคลเกิดการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของตนเองที่จะหลีกเลี่ยงการกระทำที่เป็นการคอร์รัปชัน เพื่อไม่ให้ส่งผลกระทบในเชิงลบต่อสังคมและต่อตนเอง

จากแนวคิดที่เกี่ยวข้องกับบรรทัดฐานส่วนตน และบรรทัดฐานทางสังคมในข้างต้น สามารถสะท้อนให้เห็นว่าพฤติกรรมของการต่อต้านการคอร์รัปชันนั้น เกิดขึ้นจากกระบวนการหล่อหลอมของความคาดหวังและคุณค่าที่แต่ละสังคมยึดถือแตกต่างกัน ซึ่งจะส่งผลต่อพฤติกรรมและทัศนคติของปัจเจกบุคคลในเรื่องการคอร์รัปชันที่แตกต่างกันด้วยเช่นกัน ดังนั้น การออกแบบกลไกที่ใช้ในการแก้ปัญหาคอร์รัปชันนั้นจึงไม่มีรูปแบบที่ตายตัว แต่จำเป็นที่จะต้องคำนึงถึงบรรทัดฐานทางสังคมที่หล่อหลอมรูปแบบความสัมพันธ์ระหว่างรัฐและสังคม และความเข้าใจของประชาชนต่อการคอร์รัปชัน รวมถึงสภาพทางเศรษฐกิจ และสังคมที่แตกต่างกันแต่ละพื้นที่ เพื่อนำไปสู่การเข้าใจถึงบรรทัดฐานส่วนตนและบรรทัดฐานของสังคมที่มีความแตกต่างหลากหลาย และสามารถสร้างกลไกที่จะส่งเสริมให้เกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการต่อต้านคอร์รัปชันของผู้คนในแต่ละสังคมได้อย่างมีประสิทธิภาพ