หากพูดถึงการมีส่วนร่วมของประชาชน คุณคิดถึงอะไร
หลายคนอาจนึกถึงการเลือกตั้ง ซึ่งเป็นการแสดงออกทางการเมืองขั้นพื้นฐานที่ช่วยกำหนดทิศทางของประเทศ แต่รู้หรือไม่ว่าการมีส่วนร่วมของประชาชนไม่ได้จำกัดอยู่แค่การหย่อนบัตรเลือกตั้งเท่านั้น ในความเป็นจริงประชาชนมีสิทธิและบทบาทสำคัญในการตรวจสอบการทำงานของรัฐ เพื่อให้เกิดความโปร่งใส และป้องกันการทุจริตคอร์รัปชัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกระบวนการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐ ซึ่งเกี่ยวข้องกับงบประมาณจำนวนมหาศาล และส่งผลกระทบโดยตรงต่อคุณภาพชีวิตของประชาชนทุกคน
จึงเป็นที่มาของงานวิจัยเรื่อง “การมีส่วนร่วมของภาคประชาชนในการตรวจสอบและป้องกันการทุจริตตามกฎหมายการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ (2562) ” โดย ตรีเพชร์ จิตรมหึมา มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากฎหมาย แนวคิด ทฤษฎี และหลักการที่เกี่ยวข้องกับการมีส่วนร่วมของประชาชนในการตรวจสอบการทุจริต รวมถึงปัญหา อุปสรรค และแนวทางแก้ไข เพื่อส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการตรวจสอบการทุจริตได้อย่างมีประสิทธิภาพ
โดยหลักฐานที่ใช้คือเอกสารที่เป็นความเห็นของนักนิติศาสตร์ คำพิพากษาของศาล ซึ่งมีข้อค้นพบที่น่าสนใจเกี่ยวกับกฎหมายภายใต้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ที่สนับสนุนให้ประชาชนได้มีส่วนร่วมในการตรวจสอบการทุจริตหลายมาตรา จะมีอะไรบ้างมาดูกัน
1. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560
งานวิจัยได้ค้นพบปัญหาด้านความโปร่งใสของระบบงบประมาณของไทย โดยเราได้สรุปมาให้ ดังนี้
มาตรา 63 : บัญญัติให้รัฐต้องส่งเสริม สนับสนุน และให้ความรู้แก่ประชาชนถึงอันตรายที่เกิดจากการทุจริตและประพฤติมิชอบ โดยมุ่งเน้นให้ประชาชนตระหนักถึงผลเสียของการทุจริต และมีจิตสำนึกในการต่อต้านคอร์รัปชัน ซึ่งถือเป็นการปูพื้นฐานสำคัญสำหรับการมีส่วนร่วมของประชาชนในการตรวจสอบการทุจริต
มาตรา 78 : บัญญัติให้รัฐส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการพัฒนาประเทศด้านต่าง ๆ รวมถึงการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ ซึ่งครอบคลุมถึงการตรวจสอบการจัดซื้อจัดจ้างของหน่วยงานรัฐด้วย โดยรัฐมีหน้าที่ในการอำนวยความสะดวก และสนับสนุนให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูล และมีส่วนร่วมในการตรวจสอบได้อย่างสะดวก รวดเร็ว และมีประสิทธิภาพ
2. พระราชบัญญัติการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. 2560 หมวด 2 ว่าด้วยการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน
มาตรา 16 : กำหนดให้หน่วยงานของรัฐจัดให้มีผู้สังเกตการณ์จากภาคประชาชน หรือผู้ประกอบการในการจัดซื้อจัดจ้าง โดยผู้สังเกตการณ์มีสิทธิในการตรวจสอบเอกสาร และขั้นตอนต่าง ๆ รวมถึงการร้องเรียน หรือแจ้งเบาะแส หากพบเห็นการกระทำที่ไม่ถูกต้อง
มาตรา 17 : กำหนดให้หน่วยงานของรัฐจัดให้มีช่องทางและวิธีการ เพื่อรับฟังความคิดเห็น ข้อเสนอแนะ และข้อร้องเรียน จากประชาชน และผู้ประกอบการ เกี่ยวกับการจัดซื้อจัดจ้าง
มาตรา 18 : กำหนดให้หน่วยงานของรัฐจัดทำและเผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับการจัดซื้อจัดจ้างให้ประชาชนเข้าถึงได้โดยง่าย เช่น ประกาศ ประกวดราคา รายชื่อผู้ชนะการประมูล สัญญา เป็นต้น
มาตรา 19 : กำหนดให้หน่วยงานของรัฐและผู้ประกอบการร่วมกันจัดทำข้อตกลงคุณธรรม เพื่อแสดงเจตจำนงในการปฏิบัติหน้าที่ หรือประกอบธุรกิจด้วยความซื่อสัตย์สุจริต โปร่งใส และเป็นธรรม
3. กฎหมายอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น
พ.ร.บ. ว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต พ.ศ. 2561 ซึ่งกำหนดให้มีคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (คณะกรรมการ ป.ป.ช.) ทำหน้าที่ตรวจสอบและปราบปรามการทุจริต โดยประชาชนสามารถร้องเรียนหรือแจ้งเบาะแสการทุจริตต่อ ป.ป.ช. ได้
พ.ร.บ. ระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2534 ซึ่งกำหนดหลักเกณฑ์และวิธีการ ในการบริหารราชการแผ่นดิน โดยยึดหลักธรรมาภิบาล เช่น หลักความโปร่งใส หลักการมีส่วนร่วม หลักความรับผิดชอบ ซึ่งส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการตรวจสอบการทำงานของภาครัฐ
พ.ร.ฏ. ว่าด้วยหลักเกณฑ์และวิธีการบริหารกิจการบ้านเมืองที่ดี พ.ศ. 2546 ซึ่งกำหนดหลักเกณฑ์ และวิธีการในการบริหารกิจการบ้านเมืองที่ดีเพื่อป้องกันการทุจริต และส่งเสริมประสิทธิภาพในการบริหารงานของภาครัฐ โดยมีบทบัญญัติที่ส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการตรวจสอบ เช่น การรับฟังความคิดเห็นของประชาชน การเปิดเผยข้อมูลข่าวสาร เป็นต้น
แล้วต้องแจ้งเบาะแสอย่างไรถ้าพบข้อมูลการทุจริต
จะเห็นได้ว่าประเทศไทยมีกฎหมายหลายมาตรา คอยสนับสนุนให้ประชาชนอย่างเราได้รับข้อมูลเกี่ยวกับการป้องกันการทุจริต ซึ่งช่วยให้เข้าถึงข้อมูลและมีส่วนร่วมในการแจ้งเบาะแส โดยหลายคนอาจจะสงสัยว่าแล้วต้องแจ้งเบาะแสอย่างไรถ้าพบข้อมูลการทุจริต งานวิจัยเรื่องนี้ได้แนะนำการแจ้งเบาะแสไว้หลายช่องทาง ได้แก่
- ร้องเรียนไปยังหน่วยงานของรัฐ : ประชาชนสามารถร้องเรียนไปยังหน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องกับการจัดซื้อจัดจ้าง เช่น กรมบัญชีกลาง สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน หรือหน่วยงานเจ้าของโครงการ โดยสามารถร้องเรียนผ่านช่องทางต่าง ๆ เช่น เว็บไซต์ แอปพลิเคชัน จดหมาย โทรศัพท์ หรือเข้ายื่นเรื่องด้วยตนเอง
- ร้องเรียนไปยังองค์กรอิสระ : เช่น คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) ซึ่งมีอำนาจหน้าที่ในการตรวจสอบ และดำเนินคดี กับผู้กระทำความผิดเกี่ยวกับการทุจริต
- ร้องเรียนผ่านสื่อมวลชน : ประชาชนสามารถร้องเรียนผ่านสื่อมวลชน เช่น โทรทัศน์ วิทยุ เว็บไซต์ข่าว ซึ่งสื่อมวลชนมีบทบาทสำคัญในการตรวจสอบ และเปิดโปง การทุจริต รวมถึงการนำเสนอข้อมูล และกระตุ้นให้สังคมตระหนักถึงปัญหา
- ฟ้องร้องดำเนินคดี : ในกรณีที่ประชาชนพบเห็นการทุจริต หรือได้รับความเสียหายจากการทุจริต สามารถฟ้องร้องดำเนินคดี ทั้งคดีอาญา และคดีแพ่ง ต่อศาลยุติธรรม หรือศาลปกครองได้
จากการศึกษาของงานวิจัย ทำให้เรารู้ว่าประชาชนที่อยากจะร่วมแก้ปัญหาคอร์รัปชันนั้นไม่ได้ยืนอย่างเดียวดาย กฎหมายหลายฉบับเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการตรวจสอบการทำงานของภาครัฐเพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหาคอร์รัปชัน ซึ่งแสดงออกว่าเรามีภาครัฐสนับสนุน และตอกย้ำว่าการมีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาคอร์รัปชันคือสิ่งที่ถูกต้อง ซึ่งเป็นหน้าที่ของเราทุกคนที่ต้องศึกษา ทำความเข้าใจ และใช้สิทธิของตนเองตามกฎหมาย เพื่อร่วมกันสร้างสังคมที่โปร่งใส และเป็นธรรม
งานวิจัยเรื่อง “การมีส่วนร่วมของภาคประชาชนในการตรวจสอบและป้องกันการทุจริตตามกฎหมายการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ (2562) ” โดย ตรีเพชร์ จิตรมหึมา ยังมีข้อมูลรายละเอียดที่น่าสนใจ เช่น อุปสรรคของการมีส่วนร่วมของประชาชน หรือแนวคิดและทฤษฎีเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน โดยสามารถอ่านสรุปประเด็นสำคัญของงานวิจัยได้ที่ลิงก์ด้านล่าง
คอลัมน์ “KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย” เป็นบทความเล่างานวิจัยไทยด้านการต่อต้านคอร์รัปชัน ที่หยิบยกหนึ่งในประเด็นของงานวิจัยในมุมมองของผู้ปฏิบัติการ เพื่อปูพื้นฐานความรู้และความเข้าใจเรื่องการคอร์รัปชัน และการต่อต้านคอร์รัปชันในมิติต่าง ๆ ภายใต้บริบทของประเทศไทย
ตรีเพชร์ จิตรมหึมา. (2562). การมีส่วนร่วมของภาคประชาชนในการตรวจสอบและป้องกันการทุจริต ตามกฎหมายการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐ. มหาวิทยาลัยศรีปทุม: กรุงเทพฯ.
ศูนย์ความรู้เพื่อความร่วมมือในการต่อต้านคอร์รัปชัน และส่งเสริมธรรมาภิบาลในระดับภูมิภาค
หัวข้อ
KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย | หลังฉากความสำเร็จการพัฒนาโครงการ งบประมาณถึงมือชาวบ้านหรือมือใคร ?
ทราบหรือไม่ว่ายังมีอีกหลายโครงการที่ใช้งบประมาณจำนวนมหาศาลในการพัฒนาชุมชน แต่กลับสูญเปล่า หรือไม่คุ้มค่ากับที่ตั้งใจไว้ ทำให้ชาวบ้านที่ฝันไกลว่าอยากให้ชุมชนพัฒนาแค่ไหน แต่งบประมาณกลับไปไม่ถึง
KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย | รู้จัก “3 พันธมิตร” ต้นตอของการคอร์รัปชันในโครงการก่อสร้างขนาดใหญ่
โครงการก่อสร้างขนาดใหญ่ของรัฐ หมายถึงโครงการก่อสร้างที่มีงบประมาณตั้งแต่ 1 พันล้านบาทขึ้นไป หรือที่เรามักได้ยินว่า “เมกะโปรเจกต์” (Mega Project) และด้วยการที่เป็นโครงการที่มีงบประมาณจำนวนมาก การทุจริตในโครงการประเภทนี้จึงสร้างความเสียหายอย่างมากให้กับงบประมาณประเทศ
KRAC คัดสรร เล่างานวิจัยไทย | รถบรรทุกน้ำหนักเกินพิกัด ต้นเหตุการเสียงบประมาณรัฐหลักพันล้าน
“รถบรรทุกน้ำหนักเกินพิกัด” เป็นปัญหาที่สร้างความเสียหายต่อโครงสร้างพื้นฐานของประเทศอย่างรุนแรง ซึ่งการปล่อยให้มีการบรรทุกน้ำหนักเกินพิกัดส่วนหนึ่งเกิดจากการทุจริตของเจ้าหน้าที่รัฐที่รับสินบนและปล่อยปละละเลยรถบรรทุกเหล่านี้
